Những phần tranh tài của các thí sinh từ bảng B vòng bán kết Cuộc thi Dự án ý tưởng Khởi nghiệp Xanh cho thấy, ý tưởng hay chưa đủ, khởi nghiệp xanh cần chiến lược kinh doanh bài bản, bằng chứng khoa học và năng lực quản trị. Nếu như các dự án chỉ dừng ở tính bản địa, độc đáo mà thiếu tính thị trường sẽ khó đi xa và không thể theo kịp những xu hướng trên thị trường hiện nay.
Đồng hành cùng các nhóm thí sinh là hội đồng giám khảo gồm: bà Phạm Kiều Oanh (CSIP), ông Hoàng Sơn Công (Trung tâm hỗ trợ khởi nghiệp ngành bán lẻ), ông Trần Trí Dũng (Swiss EP), ông Nguyễn Tiến Trung (NSCI) và ông Đàm Quang Thắng (BizCare, VSMA). Mỗi giám khảo không chỉ phân tích tiềm năng kinh doanh mà còn gợi mở con đường phát triển dài hạn.
Tính bản địa từ xơ mướp, lá chít đến trà Shan tuyết
Câu chuyện của chị Xa Thị Nga (dân tộc Mường từ Phú Thọ) với dự án “Trồng và chế biến xơ mướp thành đồ gia dụng”, cho thấy, xuất phát từ nỗi đau chia cắt gia đình khi nhiều phụ nữ phải tha hương làm công nhân, chị Nga đã tìm thấy lối đi từ cây mướp trâu. Đây là loài cây vừa làm rau, vừa thuốc. Từ xơ mướp, chị sáng tạo ra nhiều sản phẩm thay thế nhựa như bông tắm, cọ rửa, dép, túi…
Giám khảo Phạm Kiều Oanh nhấn mạnh, dự án dù đã chú ý, nhưng vẫn cần hành động nhiều hơn ở khía cạnh đào tạo tay nghề và tổ chức sản xuất khoa học, để sản phẩm không chỉ mang tính thủ công mà còn đạt chuẩn thương mại.
Trong khi đó, ông Nguyễn Tiến Trung lưu ý, dự án cần xác định rõ phân khúc khách hàng, đa dạng thêm sản phẩm để phục vụ cho phân khúc du khách ưa chuộng sản phẩm truyền thống.
Ở Bắc Kạn, chị Lộc Thị Chanh đưa ra dự án “Mở rộng vùng nguyên liệu chít và nâng tầm giá trị bánh gio”. Chị Chanh cho hay, ngoài ý nghĩa là món ăn truyền thống, bánh gio còn gắn với văn hóa bản địa. Dự án của Chanh đặt mục tiêu vừa phát triển vùng nguyên liệu lá chít bền vững, vừa chuẩn hóa quy trình và bao bì.
Nhưng giám khảo Hoàng Sơn Công khuyên dự án rằng, nên coi lá chít như một sản phẩm chủ lực, cung cấp cho nhiều cơ sở sản xuất bánh thay vì chỉ tập trung khâu chế biến, đồng thời khai thác câu chuyện mật mía Bắc Kạn để gia tăng giá trị thêm cho bánh gio.
Giữa sự ôm đồm chưa có định hướng phát triển theo hướng nào của chị Chanh, giám khảo Đàm Quang Thắng cho hay, dự án cần rõ ràng, hoặc đi theo hướng nguyên liệu, hoặc sản phẩm hoàn chỉnh, tránh dàn trải.
Cũng trong nhóm nông nghiệp bản địa, dự án “Hồ Shan Trà – Tách Trà Di Sản” từ Lào Cai gây chú ý khi khai thác 60ha vùng chè Shan tuyết cổ thụ. Các giám khảo đặt những câu hỏi có tính định hướng lâu dài, khai thác sinh kế bền vững, liên quan đến việc vừa bảo tồn cây cổ thụ vừa mở rộng sinh kế cho bà con?
Bà Kiều Oanh nhấn mạnh, phát triển vùng lõi không thể chỉ dừng ở thu mua cho bà con chè, mà cần giúp bà con trồng mới, tái sinh vườn chè vì không thể khai thác mãi những câu cổ thụ khi số lượng đơn hàng tăng nhanh.
Từ guốc mộc, sợi dứa đến “tái sinh”
Ở lĩnh vực thời trang bền vững, dự án Amreborn – Tôi tái sinh của Lily Hoàng gây ấn tượng với việc hồi sinh guốc mộc truyền thống. Dòng sản phẩm “Guốc mộc tinh hoa” kết hợp nghệ thuật khảm trai, thêu tay cùng khắc laser hiện đại.
Tuy nhiên, các giám khảo đều thẳng thắn cho rằng, doanh thu hiện nay quá nhỏ và còn phân tán.
Theo đó, giám khảo Nguyễn Tiến Trung gợi ý mô hình nhượng quyền, bán nguyên vật liệu để khách hàng tự chế tác, từ đó mở rộng thị trường nhanh hơn và dự án sẽ cung cấp nguyên liệu cho khách làm.
Khi dự án còn lăn tăn chưa biết chọn dòng nào làm chủ lực, giám khảo Kiều Oanh thì cảnh báo, nếu chọn guốc gỗ làm sản phẩm chính, phải xác định rõ thị trường, tạo khác biệt đẳng cấp.
“Như tại Huế cũng có một dự án làm theo phong cách này và bán những chiếc guốc vài trăm USD”, bà Oanh nói.
Cũng hướng đến thời trang xanh, nhóm Ecosoi lại biến phụ phẩm lá dứa thành sợi dệt. Đây là giải pháp cho hàng triệu tấn lá dứa bị đốt bỏ hằng năm. Sản phẩm sợi dứa vừa thân thiện môi trường vừa góp phần phát triển “thời trang đạo đức”.
Nhìn nhận điều này, giám khảo Phạm Kiều Oanh đánh giá Ecosoi như một doanh nghiệp tạo tác động, nhưng nhắc nhở người làm dự án, cần chứng minh quy trình sản xuất không gây ô nhiễm như nhiều công ty dệt trên thế giới.
Còn giám khảo Trần Trí Dũng quan tâm đến kế hoạch tài chính của dự án khi dự kiến đạt doanh thu 46 tỷ đồng vào 2026, đây là con số tham vọng đòi hỏi quản trị rất chặt chẽ dòng tiền.
Khởi nghiệp từ enzyme trái cây đến thạch đen, nghệ sành
Trước nhu cầu sống khỏe, sống xanh mở ra cơ hội cho nhiều dự án. Như dự án EnzymeSang của Đỗ Thị Trang và Nguyễn Thị Hà Trang đã khai thác giá trị enzyme từ trái cây, hướng đến chuỗi sinh kế nông nghiệp.
Bày thêm đầu ra và cách tiếp cận mới cho dự án này, giám khảo Hoàng Sơn Công gợi ý liên kết trực tiếp với nhà vườn nhằm tận dụng nguồn bưởi non bị bỏ đi, vừa giảm chi phí vừa tạo lợi thế cạnh tranh.
Với dự án này con số chi phí vốn chiếm tới 40% giá thành sản phẩm thì cần thay đổi lại, sao cho thấp đi, giám khảo Nguyễn Tiến Trung nói.
Trong khi đó, cũng liên quan đến khai thác giá trị sâu của trái cây, ở mảng dược liệu, dự án Chavigreen thảo dược xanh cho mái tóc Việt của Đào Văn Khoa chọn phân khúc hẹp, đó là sản phẩm chăm sóc tóc cho mẹ và bé.
Bước chọn thị trường này được các giám khảo nhìn nhận đây là “ngách” tiềm năng nhưng cảnh báo rủi ro nếu không mở rộng phân khúc.
Green Thạch từ Lạng Sơn lại hướng đến nâng tầm cây thạch đen, sản phẩm có chỉ dẫn địa lý. Sau thất bại khi phụ thuộc thị trường Trung Quốc, dự án nỗ lực đa dạng hóa sản phẩm, làm ra trà túi lọc, nước giải khát, nước súc miệng.
Chia sẻ niềm vui với dự án từ thạch đen này, giám khảo Hoàng Sơn Công ghi nhận sự tiến bộ của dự án so với năm 2024 đã có nhiều sản phẩm mới, đã tiếp thu tốt những góp ý từ ban giám khảo.
Nhưng giám khảo Đàm Quang Thắng đặt câu hỏi cho dự án rằng, đâu là bằng chứng khoa học cho công dụng “giải rượu” mà nhóm quảng bá? Điều này cần hết sức cẩn thận bởi sản phẩm sức khỏe phải dựa trên cơ sở khoa học, không chỉ kinh nghiệm dân gian.
Dự án “Healthy – Thảnh thơi” của nhóm Phan Thị Tính, Nguyễn Anh Duy, Ngô Thị Phương Nam giới thiệu sản phẩm hướng đến chăm sóc sức khỏe phụ nữ hiện đại qua chế phẩm dinh dưỡng tự nhiên.
Dự án trình bày xong, giám khảo Đàm Quang Thắng khen rằng, sản phẩm bắt mắt và tạo niềm tin, song cần làm rõ tính tiện lợi khi sử dụng, đây là yếu tố quan trọng với người tiêu dùng.
Còn giám khảo Phạm Kiều Oanh đặt câu hỏi về vùng nguyên liệu, khi cho hay, dự án hiện vừa có vùng liên kết vừa tự chủ, đang chuyển đổi sang canh tác hữu cơ. Khi mở rộng, nhóm cam kết sẽ hợp tác cùng nông dân để bảo đảm đầu vào bền vững vậy phải có biện pháp quản lý vùng nguyên liệu cho tốt, nhất là khi sản lượng bán được nhiều hơn.
Góp thêm thông tin về thị trường, giám khảo Tiến Trung nêu thắc mắc về lợi nhuận còn thấp dù kênh phân phối khá tốt. Phan Thị Tính lý giải, dự án còn mới, chưa tìm ra cách tối ưu ra thị trường.
“Hiện nhóm đang cá nhân hóa khách hàng, tập trung các phân khúc rõ nét như nhà thuốc, siêu thị tiện lợi, và lĩnh vực người chơi thể thao mỗi phân khúc đã xây dựng chân dung khách hàng cụ thể”, Tính nói.
Trong khi đó, dự án “Nghệ sành – ủ lên men chum sành” của nhóm Nguyễn Trọng Hùng, Nguyễn Thu Lành phát triển dòng sản phẩm từ nghệ, tập trung cho phụ nữ sau sinh, người có vấn đề về tiêu hóa, dạ dày và sắc đẹp.
Giám khảo Đàm Quang Thắng đánh giá sản phẩm xác định phân khúc khá rõ. Giám khảo Hoàng Sơn Công nhấn mạnh tính khoa học, nghĩa là “sản phẩm cần chứng minh sự khác biệt bằng số liệu, so sánh hàm lượng thành phần và lợi khuẩn với sản phẩm khác. Ông Công khen điểm đặc biệt của dự án là đã kết hợp nghệ với tiêu đen Phú Quốc, là chi tiết quan trọng giúp tăng khả năng hấp thụ.
“Đồng thời, sự khác biệt về vùng nguyên liệu, cách ủ truyền thống bằng chum sành cũng cần được nhấn mạnh để tạo câu chuyện sản phẩm trên thị trường”, ông Công nói.
Một số hình ảnh các đội thi bảng B:
