Đẩy mạnh xuất khẩu trái cây Việt Nam: Hướng đi từ lợi thế đến đột phá
Ngày 18/7/2025 tại TP. Hồ Chí Minh, Bộ Nông nghiệp và Môi trường đã tổ chức Diễn đàn: “Giải pháp tăng sức cạnh tranh, thúc đẩy xuất khẩu các sản phẩm trái cây có lợi thế: Chanh dây, chuối, dứa, dừa”. Sự kiện thu hút hàng trăm đại biểu tham dự trực tiếp và trực tuyến, bao gồm các nhà quản lý, chuyên gia, doanh nghiệp, hợp tác xã và nông dân. Đây là hoạt động có ý nghĩa thiết thực trong bối cảnh ngành rau quả Việt Nam đang đứng trước yêu cầu đổi mới mạnh mẽ về tư duy sản xuất, chế biến và thị trường.
Phát biểu tại diễn đàn, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Thanh Nam nhấn mạnh vai trò ngày càng lớn của ngành cây ăn quả trong bức tranh chung của nông nghiệp Việt Nam. Với diện tích khoảng 1,3 triệu ha, sản lượng hơn 15 triệu tấn/năm, cây ăn quả đang đóng góp tích cực vào kim ngạch xuất khẩu nông sản và nâng cao thu nhập cho người nông dân.
Trong số hơn 50 loại trái cây được trồng tại Việt Nam, bốn loại được lựa chọn bàn thảo tại diễn đàn, chanh dây, chuối, dứa và dừa, đều hội tụ đủ các yếu tố thuận lợi về tự nhiên, kinh tế và thị trường. Đây được xem là những ứng cử viên sáng giá cho nhóm hàng xuất khẩu “tỷ đô”, tiếp nối thành công của mặt hàng sầu riêng – sản phẩm trái cây đầu tiên của Việt Nam đạt kim ngạch hơn 3 tỷ USD vào năm 2024.
Tuy nhiên, bên cạnh những thành công nổi bật, ngành trái cây Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều thách thức. Đơn cử như thanh long, từng đạt trên 1 tỷ USD, hiện chỉ còn hơn 534 triệu USD vào năm 2024. Các mặt hàng khác như chuối, dứa, dừa và chanh dây dù có tiềm năng lớn nhưng vẫn chưa phát huy hết giá trị, chủ yếu xuất khẩu dưới dạng thô, thiếu sản phẩm chế biến sâu và thương hiệu mạnh.
Tiềm năng và định hướng phát triển 4 loại trái cây chủ lực
Tính đến giữa năm 2025, Việt Nam có hơn 161.000 ha chuối, năng suất bình quân đạt 207 tạ/ha. Năm 2024, chuối mang về 380 triệu USD, chiếm 2,5% thị phần chuối toàn cầu. Việt Nam hiện đứng thứ 9 thế giới về xuất khẩu chuối và nằm trong nhóm các nước có tốc độ tăng trưởng cao nhất.
Tuy nhiên, phần lớn chuối Việt Nam hiện được xuất khẩu tươi, chủ yếu sang Trung Quốc, Hàn Quốc, Nhật Bản… Trong khi đó, các sản phẩm chế biến như chuối sấy, chuối bột, chuối ép… vẫn phát triển nhỏ lẻ.
Doanh nhân Võ Quan Huy (Huy “chuối”) cho rằng để nâng tầm ngành chuối, Việt Nam cần chuyển mạnh sang khai thác các giá trị từ phụ phẩm (thân, lá, hoa, củ…) và đầu tư chuỗi chế biến bài bản. Đây là cách để thoát khỏi sự lệ thuộc vào thị trường chuối tươi và tăng giá trị gia tăng cho ngành hàng này.
Dứa – trái cây giàu tiềm năng xuất khẩu chế biến
Cả nước hiện có hơn 52.500 ha dứa, dự kiến sản lượng đạt hơn 800.000 tấn vào năm 2026. Dứa Việt Nam đã xuất khẩu sang nhiều thị trường khó tính như EU, Mỹ, Nhật Bản… với các sản phẩm chính là dứa tươi, dứa đóng hộp và nước ép.
Tuy nhiên, để cạnh tranh bền vững, Việt Nam cần đẩy mạnh trồng rải vụ, đầu tư công nghệ chế biến sâu và đa dạng hóa sản phẩm như mứt dứa, dứa sấy, dứa lên men… Bên cạnh đó, việc tận dụng các hiệp định thương mại như EVFTA sẽ giúp dứa Việt Nam mở rộng thị trường và giảm chi phí thuế quan.
Trong khi đó, dừa là cây trồng đặc thù của vùng ĐBSCL và Nam Trung Bộ, với diện tích khoảng 202.000 ha, sản lượng hơn 2,28 triệu tấn/năm. Năm 2024, dừa và các sản phẩm từ dừa mang về gần 1,1 tỷ USD, trong đó dừa tươi đạt 391 triệu USD. Việt Nam hiện đứng thứ 5 thế giới về xuất khẩu dừa.
Dừa không chỉ là loại cây nông nghiệp, mà còn là nền tảng để phát triển các sản phẩm giá trị cao như nước dừa đóng lon, dầu dừa tinh luyện, cơm dừa sấy, mỹ phẩm từ dừa… Ngoài ra, việc kết hợp sản xuất dừa với du lịch sinh thái, sản phẩm OCOP và làng nghề truyền thống sẽ mở ra nhiều hướng đi sáng tạo, bền vững.
Trái chanh dây, hiện Việt Nam với hơn 12.000 ha và sản lượng trên 200.000 tấn, chanh dây Việt Nam hiện đứng trong top 10 thế giới về xuất khẩu. Năm 2024, mặt hàng này mang về 172 triệu USD; 5 tháng đầu năm 2025 đã đạt gần 90 triệu USD, tăng 14,5%.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường đặt mục tiêu nâng diện tích lên 15.000 ha, sản lượng 300.000 tấn. Trong đó, việc chọn tạo giống chanh dây chất lượng cao, kháng bệnh, kết hợp đẩy mạnh thị trường Mỹ, Hàn Quốc, Thái Lan sẽ là yếu tố quyết định thành công.
Chính sách, công nghệ và trách nhiệm doanh nghiệp
Ông Nguyễn Như Cường, Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ, Bộ Nông nghiệp và Môi trường.
Diễn đàn cũng đặt ra nhiều vấn đề chính sách đáng quan tâm. Ông Nguyễn Như Cường – Phó Vụ trưởng Vụ Khoa học và Công nghệ, cho biết, Bộ đang xem xét điều chỉnh lại danh mục cây trồng chính.
Theo đó, có thể chỉ giữ lại lúa và ngô, hai cây trồng chiến lược, nhằm tạo điều kiện linh hoạt hơn cho các doanh nghiệp khi muốn lưu hành giống cây mới mà không cần qua quy trình khảo nghiệm bắt buộc.
Tuy nhiên, điều này đồng nghĩa với việc doanh nghiệp phải tự chịu trách nhiệm hoàn toàn về chất lượng giống, kể cả trong trường hợp xảy ra tranh chấp. Đây là một bước tiến mang tính thị trường cao, nhưng cũng đòi hỏi doanh nghiệp có năng lực chuyên môn và quản trị rủi ro hiệu quả.
Từ góc độ doanh nghiệp, ông Nguyễn Mạnh Hùng, đại diện Nafoods nêu băn khoăn về việc nhập khẩu giống cây trồng, vật tư nông nghiệp và công nghệ. Ông kêu gọi có thêm chính sách ưu đãi, minh bạch trong quy trình nhập khẩu để khuyến khích đổi mới công nghệ và nghiên cứu phát triển giống mới.
Khép lại diễn đàn, Thứ trưởng Trần Thanh Nam nhấn mạnh, Việt Nam có đủ tiềm năng để đưa trái cây trở thành ngành hàng xuất khẩu chủ lực, nếu biết tận dụng lợi thế tự nhiên, đẩy mạnh chế biến sâu, xây dựng chuỗi giá trị và phát triển thương hiệu bài bản.
