Số nền tảng gọi vốn tại Việt Nam hiện có dưới 10 công ty.
Crowdfunding là nền tảng kết nối giữa những nhà đầu tư đang dư ít nhiều tiền bạc muốn kiếm thêm lợi nhuận và các dự án khởi nghiệp đang khát vốn. Nhưng cả nhà đầu tư lẫn các startup có thể sa lầy nếu không am tường…
Manh nha thị trường vốn mới
Theo người sáng lập và điều hành của nền tảng Wiziin, ông Nguyễn Ngọc Tiến, các nền tảng kết nối đầu tư ở Bắc Mỹ đã hoạt động ổn định từ lâu. Nhưng thị trường châu Á chỉ mới được biết đến gần đây. Ở Việt Nam, số lượng nền tảng loại này chỉ ở tầm dưới 10 công ty. Đặc biệt, không phải nền tảng nào cũng có thể cung cấp dịch vụ “one-stop solution” từ giai đoạn gọi vốn đến giai đoạn thoái vốn.
Trong nước, gọi vốn cộng đồng từ các nền tảng số lại có biến thể khác thế giới. Có thể chia thành bốn hình thức phổ biến.
Một, gọi vốn từ nhà đầu tư trên các nền tảng quy tụ nhà đầu tư thiên thần, quỹ đầu tư, các công ty và tập đoàn có nhu cầu tìm kiếm các công ty thích hợp để rót vốn.
Hai, gọi vốn cộng đồng từ nhà đầu tư chuyên nghiệp hay không chuyên. Các công ty gọi vốn cộng đồng trên nền tảng sẽ phải chạy chiến dịch của họ trong một số ngày nhất định, để lấy được số tiền mục tiêu. Đồng thời, họ phải chia cổ phần cho những nhà đầu tư cộng đồng.
Ba, vay vốn từ sàn cho vay ngang hàng (P2P) và phải trả lãi người cho vay trong thời gian nhất định.
Bốn, huy động vốn dựa trên đóng góp mà người góp vốn không đòi lợi nhuận.
Các nền tảng dùng công nghệ blockchain để thực hiện giao dịch vốn theo hình thức phi tập trung chưa có lợi thế tại Việt Nam. Các startup muốn gọi vốn qua hình thức phát hành tiền mã hoá ICO (gọi vốn đầu tư tiền mã hoá) hay IDO (phát hành tiền mã hoá lần đầu trên sàn phi tập trung) sẽ không được công nhận tại Việt Nam.
Theo báo cáo năm 2020 của FintechSingapore, chỉ có 4% trong số 123 startup trong lĩnh vực fintech tại Việt Nam là nền tảng gọi vốn cộng đồng. Vì thiếu các lựa chọn về nền tảng đầu tư nên startup phải đi đường vòng.
Theo ông Kendrick Nguyễn, người sáng lập của Republic, startup Việt muốn được gọi vốn từ các sàn cộng đồng nước ngoài thì phải mở thêm chi nhánh công ty ở Mỹ mới được nhận đầu tư. Nguyên nhân là do Việt Nam không công nhận những trường hợp đầu tư đổi cổ phần ở nước ngoài. Hiện nay, startup Việt muốn muốn nhận vốn ngoại qua nền tảng đầu tư vẫn phải nhờ tổ chức phi lợi nhuận VietChallenge tư vấn mở chi nhánh ở Mỹ để nhận vốn được rót.
Số startup khác muốn gọi vốn cộng đồng nhưng không đủ năng lực thì đành tìm đến hình thức P2P. Tuy nhiên, ông Kendrick cho rằng việc vay vốn trả lãi không hoàn toàn phù hợp với startup. Theo ông, startup chạy chi phí hàng tháng chưa nổi thì không nên đi vay vì phải tính đến khả năng trả lãi của mình.
Startup cần tránh những bẫy nợ
Bên cạnh gánh nặng trả lãi, nhiều nền tảng P2P lending còn có thể đẩy startup rơi vào vòng xoáy vay nợ. Năm ngoái, Ngân hàng Nhà nước đã cảnh báo các tổ chức tín dụng trong nước và chi nhánh ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam thận trọng khi hợp tác với các tổ chức cho vay P2P.
Thống kê của Ngân hàng Nhà nước năm ngoái cho thấy có khoảng 100 công ty P2P Lending đang tồn tại. Trong số này, đang tồn tại hiện tượng một số công ty P2P Lending hợp tác hoặc cung cấp dịch vụ cầm đồ hay phân phối khoản vay thông qua nền tảng trực tuyến.
Một số hành vi phạm pháp núp bóng P2P Lending cũng được chỉ ra như tự huy động vốn cho mình, rửa tiền, tài chính đa cấp, lừa đảo người cho vay hay nhà đầu tư, mua bán thông tin cá nhân của người vay và đầu tư trái phép đã xuất hiện.
Trong khi đó, hơn 4.000 nền tảng từ Trung Quốc bị chính phủ nước này dẹp bỏ, không ít trong số đó di chuyển đến Việt Nam không chính thức. Ngân hàng Nhà nước cho biết một số công ty trong số 40 công ty P2P Lending đang hoạt động ở nước ta thì có 10 công ty có nguồn gốc từ Trung Quốc. Đã xuất hiện những hoạt động biến tướng, vi phạm pháp luật về ngân hàng và tín dụng trong một số doanh nghiệp này. Còn khung pháp lý tại Việt Nam vẫn chưa hoàn thiện và dự kiến được hình thành trong năm 2022.
Năm dấu hiệu nhận diện kẻ lừa đảo
Ông Kendrick cho hay, nhà đầu tư tại các sàn gọi vốn cộng đồng cũng phải tỉnh táo. Không hiếm những trường hợp một số đối tượng tự xưng là startup vẽ nên dự án ma để lấy tiền nhà đầu tư.
Nhu cầu đầu tư và gọi vốn tăng, nên những nền tảng không đáng tin cậy hoặc lừa đảo tranh thủ vào cuộc. Đích nhắm của những nền tảng này là tài sản của nhà đầu tư, người trực tiếp đổ tiền vào. Do đó, ông Tiến đã chia sẻ một số dấu hiệu để các nhà đầu tư nhận biết.
Đầu tiên là nhận định dựa trên số liệu về lãi suất và rủi ro nhà đầu tư có thể nhận được do các startup cung cấp trên sàn. Thông thường, để lôi kéo nhà đầu tư, các nền tảng đầu tư sẽ đưa ra tỷ suất hoàn vốn (ROI) khá cao, đủ để khiến nhà đầu tư nhảy vào. Nhưng lợi nhuận cao đi kèm rủi ro cao. Vì vậy, nhà đầu tư phải đủ tỉnh táo để đánh giá về việc liệu con số đó có hợp lý hay không, dựa trên lĩnh vực mình tham gia, và rủi ro có thể kèm theo với con số đó là bao nhiêu.
Thứ hai, không phải nền tảng đầu tư nào cũng được chấp nhận ở các quốc gia. Có một số quốc gia không chấp nhận nền tảng cho vay ngang hàng (peer to peer lending) hoặc gọi vốn cộng đồng (crowdfunding). Hoặc nếu chấp nhận thì các nền tảng này phải tuân thủ một số quy định nào đó. Để được bảo vệ khi cầm tiền đầu tư thông qua bên thứ ba, nhà đầu tư cần phải cẩn trọng xem xét tính pháp lý của nền tảng, liệu nó có là một thực thể được quốc gia đó công nhận để hoạt động hay không.
Thứ ba, nhà đầu tư khi tham gia đầu tư qua nền tảng cần phải xem xét nền tảng đó có đang đưa ra đầy đủ những thông tin cần thiết của bên nhận đầu tư hay không. Có những thông tin về bên nhận đầu tư phải được công nhận bởi những cơ quan nhà nước như Sở Kế hoạch và đầu tư, UBND về tư cách nhận được đầu tư. Liệu nhà đầu tư khi đầu tư vào những bên đó có bị vô tình tham gia vào những vụ việc liên quan đến pháp lý nào hay không, thậm chí có phải là một thực thể không có thật. Tất cả những thông tin đó cần được kiểm chứng một cách chính xác và nghiêm ngặt.
Thứ tư, khi đã có những thương vụ đầu tư, giai đoạn giải ngân chính là giai đoạn mà nhà đầu tư cần phải thận trọng vì lúc này, tiền đã bắt đầu được bỏ ra. Hợp đồng giải ngân lúc này cần được cung cấp một cách minh bạch và an toàn, ghi rõ cách thức giải ngân và số tiền giải ngân, những khoản phí khác bên nào sẽ phải chịu.
Nền tảng phải quy định rõ ràng về những chính sách liên quan đến giải ngân, khi nào nền tảng chuyển tiền cho bên nhận đầu tư nếu nhà đầu tư chuyển tiền cho nền tảng. Một chính sách mà nền tảng crowdfunding nổi tiếng Kickstarter áp dụng khá minh bạch là chỉ sau khi dự án gọi vốn trên này thành công – tức được đủ số tiền đã gọi, nền tảng này mới bắt đầu trừ tiền của các backers (nhà đầu tư cộng đồng). Nếu dự án không thành công thì coi như bên gọi vốn không được nhận bất kỳ số tiền nào.
Và cuối cùng, tính bảo mật thông tin cũng nên là điều mà nhà đầu tư ưu tiên khi quyết định tham gia đầu tư thông qua một nền tảng. Nhà đầu tư phải đảm bảo rằng, nền tảng có thể làm đủ các chức năng cần thiết để dữ liệu không bị rò rỉ ra bên ngoài. Những hợp đồng bảo mật thông tin cần được áp dụng một cách chặt chẽ để những rủi ro về quyền cá nhân không bị vi phạm.
Mỹ Huyền
Giá trị thị trường gọi vốn toàn cầu được dự đoán sẽ đạt đến 114 tỷ USD trong năm nay. Tại khu vực Đông Nam Á, trung bình mỗi chiến dịch gọi vốn cộng đồng gọi được 122.000 USD, theo thống kê của Fintech Strategist. Trung Quốc là quốc gia dẫn đầu với con số trung bình lên đến 1,3 triệu USD, giá trị thị trường tăng 16% trong năm nay. Trên thế giới có khá nhiều công ty gọi vốn thành công từ hình thức này. Gã khổng lồ SpaceX đã huy động được hơn 2.3 triệu USD từ cộng đồng thông qua nền tảng Republic.co. Cũng từ sàn này, startup trong ngành xây dựng Equipment Share đã thu về hơn 66 triệu USD khi gọi vốn.
