Tại vòng bán kết 2 Cuộc thi Khởi nghiệp Xanh lần thứ 11 từ ngày 20-21/9 khu vực miền Trung và Tây Nguyên, diễn ra tại Bảo tàng thế giới cà phê thuộc Tập đoàn cà phê Trung Nguyên (tỉnh Đắc Lắk), các giám khảo đánh giá cao “công thức” bền vững của các Startup: vững vàng về tài chính, lưu giữ bản sắc văn hóa và thiết lập một hệ sinh thái hỗ trợ.
Khi phụ phẩm nông nghiệp được xem là tài nguyên
Điểm nổi bật của các dự án thi bảng B là tập trung giải quyết phụ phẩm nông sản bản địa, biến những thách thức tưởng chừng nan giải trong nông nghiệp thành cơ hội kinh doanh bền vững.
Với sản lượng táo hàng năm lên đến hơn 60.000 tấn, nông dân thường xuyên phải đối mặt với nguy cơ nông sản bị bỏ đi, gây lãng phí lớn. Dự án Rangfarm của thí sinh Lê Trung Thu (Khánh Hòa) giải quyết vấn đề nan giải về đầu ra cho người nông dân trồng táo tại Phan Rang và hướng tới kinh doanh bền vững.
Giải pháp của Rangfarm là sử dụng 100% táo xanh bản địa để sản xuất giấm táo lên men tự nhiên. Sản phẩm được ủ chậm từ 3-6 tháng, không tiệt trùng hay lọc, giữ lại giấm cái giàu lợi khuẩn. Đặc biệt, dự án áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn: bã táo sau khi ép lấy nước được tận dụng triệt để để làm trà, phân bón hữu cơ, thức ăn chăn nuôi hoặc chiết xuất pectin. Nhờ đó, quá trình sản xuất không có rác thải.
Về mặt xã hội, Rangfarm không chỉ đảm bảo đầu ra ổn định và tăng giá trị cho sản phẩm của nông dân, mà còn tạo việc làm cho lao động địa phương và phụ nữ yếu thế, theo Lê Trung Thu, dự án mang lại tác động tích cực trên nhiều phương diện. Lợi nhuận hàng năm được trích ra để đóng góp vào quỹ bảo trợ trẻ em mồ côi. Về môi trường, dự án ưu tiên sử dụng nguyên liệu bản địa và bao bì tái sử dụng, góp phần giảm thiểu ô nhiễm và xây dựng một chuỗi giá trị thân thiện với môi trường.
Chị Đoàn Thị Kiều Vân, người có gần 10 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực hóa học và nghiên cứu mỹ phẩm, quyết định nghỉ việc để xây dựng thương hiệu mỹ phẩm thuần chay BIOQ. Dự án được phát triển tại Lâm Đồng với mục tiêu kép, tạo ra sản phẩm làm đẹp, an toàn từ vỏ thanh long, đồng thời góp phần giải quyết vấn đề “được mùa mất giá” cho nông dân Bình Thuận.
Bằng cách sử dụng nguyên liệu từ thiên nhiên, sản phẩm từ vỏ thanh long không chỉ tốt cho sức khỏe, mà còn thân thiện với môi trường, Kiều Vân chia sẻ: “Sản phẩm không chỉ mang lại lợi ích cho người tiêu dùng mà còn góp phần tạo ra nguồn thu nhập cho bà con nông dân”.
Vượt qua khó khăn ban đầu từ ruột thanh long, Kiều Vân đã phát hiện giá trị và thành công trong việc chiết xuất các hoạt chất có lợi từ vỏ, vốn giàu vitamin C và chất chống oxy hóa. Sản phẩm đầu tay của BIOQ là mặt nạ dưỡng da ra mắt năm 2023, đến nay dự án mở rộng sang các dòng sản phẩm khác như sữa rửa mặt, kem dưỡng, và kem chống nắng. Dự án có tổng đầu tư 1,2 tỷ đồng, lợi nhuận 10% do điểm nghẽn marketing còn yếu và chi phí vận hành cao.
Dự án Chilinext của Võ Thị Lệ (Đà Nẵng) đi vào khai thác tiềm năng của nông sản bản địa khi biến trái ớt Gò Nổi thành tương ớt rim cao cấp.
“Làm sao chạm tới mối quan tâm của khách hàng”, ông Nguyễn Đông Triều, Chuyên gia đào tạo Hội Doanh nghiệp Hàng Việt Nam Chất lượng cao nhận xét, ông khuyên dự án cần tập trung vào cách kể câu chuyện thương hiệu để tạo ấn tượng mạnh mẽ hơn.
TS Phan Văn Minh cho rằng “điểm khác biệt cốt lõi”, giấy chứng nhận kiểm nghiệm sản phẩm, lòng tin là những vấn đề lớn, cần được quan tâm đúng mức.
Trong khi đó, giám khảo Vũ Trung Hòa lại cảnh báo về rủi ro tài chính khi giá vốn chiếm tới 41% giá bán, tỷ lệ này quá cao. Nếu càng làm càng lỗ.
TS Võ Thị Ngọc Dung, thành viên Hội Đồng Cố Vấn của UNRED, WWF, BridgeforBillions đánh giá cao việc dự án chọn đúng phân khúc thị trường cao cấp.
TS Dung khuyến khích thí sinh nên học thêm về ngôn ngữ gia vị và cách kết hợp tương ớt với các món ăn khác để kích thích nhu cầu.
“Nghiên cứu thị trường Halal và sử dụng ngôn ngữ phù hợp cho xuất khẩu, đặc biệt là ngôn ngữ của ngành F&B để mở rộng tiềm năng kinh doanh”, tiến sĩ Dung nói.
Trong dự án “Nhân rộng mô hình trồng và chế biến các sản phẩm từ quả siro” của Nguyễn Ngọc Uyên Trinh (Khánh Hòa), mặc dù đã đạt lợi nhuận ấn tượng (trên 250 triệu/năm), giám khảo Vũ Trung Hòa đề xuất xem xét việc thu phí dịch vụ trải nghiệm để tối ưu hóa doanh thu, một bước đi có thể giúp dự án phát triển mạnh mẽ hơn trong tương lai vì hiện nay doanh thu chính của dự án vẫn là từ mứt và siro.
Ông Trần Vũ Nguyên, Chủ tịch Hội đồng quản trị Ai Education Group gợi ý tạo thêm “brand” mới cho các dịp lễ Tết.
Anh Đinh Lê Tuấn Anh và Võ Minh Mơ, sáng lập dự án “Muối Chấm Thảo Mộc B’RÊ”, trình bày tại cuộc thi rằng, dự án là sáng kiến thuộc Hợp Tác Xã Dịch Vụ và Dược Liệu An Lão tại Gia Lai, mong muốn thay đổi thói quen tiêu thụ muối cao trong cộng đồng, đồng thời tạo ra giá trị mới cho sản phẩm Muối B’RÊ – kết hợp độc đáo giữa muối giảm Natri 25% và các loại thảo mộc đặc trưng của vùng Bana H’rê như cỏ ngọt, quế hữu cơ, trái Plif-đù (sả rừng) và ớt xiêm rừng.
Dự án áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn, nguồn nguyên liệu thu hái có kiểm soát và sản phẩm được rang thủ công ở nhiệt độ thấp để bảo toàn hoạt chất. Rác thải sinh học được ủ thành phân bón để tái đầu tư vào vùng trồng. Dự án còn sử dụng công nghệ để kiểm định chất lượng và quản lý chuỗi cung ứng. Mục tiêu đến năm 2026, HTX An Lão đạt doanh thu 2 tỷ đồng, mở rộng vùng trồng hữu cơ và hỗ trợ ít nhất 50 hộ đồng bào Bana H’rê có thu nhập ổn định.
Tài chính vững – văn hóa cốt lõi
Theo ông Nguyễn Đông Triều, việc thể hiện giá trị bản địa là cốt lõi để thu hút khách hàng. Điều này không chỉ giới hạn ở sản phẩm mà còn qua thiết kế bao bì và cách kể chuyện, biến mỗi sản phẩm thành một câu chuyện văn hóa đầy cảm xúc. Ban giám khảo sẽ ưu tiên những dự án có tầm nhìn bền vững và có khả năng đi chặng đường dài.
Ông Vũ Trung Hòa, cho rằng để các dự án phát triển hiệu quả, điều cốt yếu là phải xây dựng một hệ sinh thái toàn diện, bao gồm các chuyên gia về văn hóa, chế biến sâu, mô hình kinh doanh và đổi mới sáng tạo. Đặc biệt, ông nhấn mạnh tài chính là yếu tố then chốt và là điều kiện tiên quyết, vì nếu không có nguồn lực tài chính, các dự án sẽ chỉ dừng lại ở mức độ nhỏ lẻ hoặc trên lý thuyết. Ông Hòa dẫn chứng về dự án Muối Chấm Thảo Mộc B’RÊ: Khi giám khảo đặt câu hỏi muối bán 50.000 đồng/hủ thì các cửa hàng có lãi chưa? Dự án chưa trả lời được bài toán chi phí, tài chính. Ông Hòa góp ý, dự án nên định lại giá bán lẻ, đẩy mạnh Kinh doanh Farmstay để kể câu chuyện sản phẩm thông qua quà tặng – tạo nguồn khách hàng – truyền thông và tăng giá trị sản phẩm tạo thêm sản phẩm muối bán kèm chấm thêm các sản phẩm khác như muối chấm kèm khô trâu gác bếp, muối chấm kèm gà….
Ông Trần Vũ Nguyên, đánh giá các dự án khởi nghiệp của đồng bào dân tộc thiểu số trong đợt này đã có những bước tiến vượt bậc. Theo ông, chất lượng sản phẩm được nâng cao đáng kể, kết hợp hài hòa giữa kinh tế và bản sắc văn hóa truyền thống. Những sản phẩm độc đáo đã tạo nên một mô hình “khởi nghiệp xanh” bền vững, khi không chỉ mang lại giá trị dinh dưỡng, vệ sinh mà còn bảo tồn được dấu ấn văn hóa của dân tộc.
Một số hình ảnh dự án thí:
