Dù đại dịch Covid-19 chưa bị khống chế hoàn toàn, nhưng năm 2022 vẫn chứng kiến nhiều thành tựu y học mới.
Một số thành tựu sau đây được tờ The Atlantic đánh giá là đột phá nổi bật vì mở ra hy vọng trong chăm sóc sức khoẻ con người, từ chiến thắng ung thư, loại trừ sốt rét cho đến hồi sinh người mới chết!
1 – Hy vọng đảo ngược cái chết
Tháng 8/2022, một nhóm nghiên cứu của đại học Yale (Mỹ) làm thế giới sửng sốt khi bơm một chất lỏng vào mạch máu của những con heo chết và làm cho quả tim của chúng đập lại. Stephen Latham, chuyên gia đạo đức sinh học của đại học Yale và đồng tác giả nghiên cứu nói với báo chí, công nghệ này còn lâu lắm mới sử dụng trên người. Tuy nhiên, trước mắt người ta hy vọng nghiên cứu có thể giúp các bác sĩ bảo quản được mô tạng của người mới chết để dùng vào việc ghép tạng cho người khác.
Nhưng ứng dụng lâu dài của nghiên cứu mới đáng nói. Nếu khoa học có thể hồi sinh quả tim hay những bộ phận khác của động vật mới chết thì đến lúc nào đó họ có thể đảo ngược cái chết? Liệu y học có thể hồi sinh những binh lính chết ngoài chiến trận? Liệu các bệnh viện có thể lưu giữ những bệnh nhân mới chết rồi giúp họ sống lại?
Những ý tưởng điên rồ trên không khác gì tiểu thuyết kinh dị Frankenstein của Mary Shelley. Sẽ có nhiều tranh cãi đạo đức, nhưng hàng triệu người mất người thân đột ngột vì đột quỵ hay nhồi máu cơ tim có quyền hy vọng hồi sinh người thân của họ nếu bị rơi vào tình cảnh đó trong tương lai.
Heo chết được hồi sinh trong thí nghiệm của đại học Yale. Ảnh: Reuters.
2 – Tạo phôi thai chuột không cần trứng hay tinh trùng
Vào mùa hè, các chuyên gia của Viện nghiên cứu Weizmann (Israel) đã tạo được một “phôi thai tổng hợp” trong phòng thí nghiệm mà không sử dụng trứng, tinh trùng hay tử cung. Thí nghiệm bắt đầu bằng cách thu thập các tế bào từ da chuột, chuyển chúng trở lại trạng thái tế bào gốc rồi đặt các tế bào này trong một lồng ấp đặc biệt để bắt chước tử cung. Sau 6 ngày, phôi xuất hiện đuôi và sau 8 ngày tim hoạt động được, thậm chí có cả dấu hiệu hoạt động của não.
Theo một số chuyên gia, dù những tế bào này có cấu trúc giống một phôi thai tổng hợp hoàn thiện nhất từ trước đến nay, nhưng không nên gọi chúng là “phôi” cho đến khi chúng thực sự tạo ra một cá thể sống và có khả năng sinh sản. Tuy vậy, nhóm nghiên cứu cho biết họ có mục đích xa hơn, đó là thông qua nghiên cứu sẽ phát triển bộ phận cơ thể người từ tế bào gốc.
Giáo sư Jacob Hanna, người tham gia nghiên cứu, nói: “Trở ngại lớn đối với ghép tạng là tìm người hiến tặng phù hợp, nhưng cơ thể người được ghép tạng sẽ luôn có xu hướng đào thải hoặc họ phải dùng thuốc để ngăn chặn điều này. Nếu nghiên cứu của chúng tôi thành công, từ nay sẽ không cần tìm người hiến tạng và không có sự đào thải tạng ghép nữa”.
3 – Hy vọng chiến thắng sốt rét và những dòng virus cúm
Sau nhiều thập kỷ, các sử gia có thể gọi những năm 2020 là thời đại vàng của các đột phá vaccine, khởi đầu là vaccine mRNA giúp nhân loại vượt qua đại dịch Covid-19. Không dừng lại đó, trong tháng 9 năm nay, đại học Oxford (Anh) đã nghiên cứu thành công một loại vaccine mới cũng được cho là cực kỳ hiệu quả chống lại bệnh sốt rét.
Thử nghiệm trên 450 trẻ em ở Burkina Faso bằng 3 mũi chích + 1 mũi nhắc lại, người ta nhận thấy 80% trẻ miễn nhiễm được với bệnh này. Sốt rét gây ra hơn 400.000 ca tử vong mỗi năm trên thế giới. Nghiên cứu đã mở ra hy vọng loại trừ được một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong ở trẻ em.
Vẫn chưa hết, vào tháng 11, một loại vắc xin cúm thử nghiệm đã cho thấy khả năng chống lại mọi type virus gây cúm ở động vật. Vắc xin này cũng dùng công nghệ mRNA, không phòng ngừa được mọi nhiễm trùng cúm, nhưng có thể gia tăng mức độ bảo vệ miễn dịch, làm giảm nỗi sợ hãi về một đại dịch kế tiếp có mức độ tàn phá nghiêm trọng hơn Covid-19.
Vắc xin sốt rét mới nhất có thể giúp loại trừ bệnh sốt rét trên toàn thế giới. Ảnh: NPR.
4 – Tiến bộ kỳ diệu trong điều trị và phát hiện ung thư
Khi thử nghiệm một liệu pháp miễn dịch mới trên 18 bệnh nhân ung thư ruột trong năm nay, người ta thấy tất cả bệnh nhân đều khỏi bệnh. Bác sĩ Luis Diaz Jr. của Trung tâm ung thư Memorial Sloan Kettering nói với tờ The New York Times: “Lần đầu tiên trong lịch sử ung thư xảy ra chuyện này”.
Vài tháng sau, khi thử nghiệm một loại thuốc chữa ung thư vú di căn mới, người ta cũng nhận thấy điều tương tự. Đây là một kháng thể đơn dòng, nhắm vào các tế bào ung thư có protein HER2 đột biến và phá huỷ chúng với sự chính xác cao nhất, giúp kéo dài cuộc sống bệnh nhân được hơn 6 tháng.
Một đột phá khác về phòng chống ung thư trong năm nay là tìm ra giải pháp phát hiện ung thư tại nhà với độ chính xác cao. Đó là test máu Galleri của hãng Grail, có thể nhận diện DNA khối u lưu thông trong máu, giúp phát hiện được 50 loại bệnh ung thư với tỷ lệ dương tính giả chưa đến 1%. Xét nghiệm này còn đắt, gần 1.000 USD/test, và đang chờ Cơ quan Quản lý thực phẩm và dược phẩm Mỹ (FDA) phê duyệt, nhưng mở ra hy vọng phát hiện ung thư sớm để điều trị hiệu quả hơn.
Giờ đây người béo phì hy vọng giảm được cân hiệu quả hơn bằng kết hợp thuốc, ăn kiêng và tập luyện. Ảnh: TLBY.
5 – Thuốc béo phì giúp giảm 1/5 cân nặng
Hàng trăm triệu người trên thế giới bị thừa cân, béo phì và đây là nguyên nhân có thể dẫn đến những căn bệnh nguy hiểm như ung thư, bệnh tim mạch, tiểu đường. Từ trước đến nay đa số bác sĩ có trách nhiệm không thể kê toa cho người béo phì một loại thuốc giảm cân nào ngoài việc khuyến cáo họ “tập luyện và ăn kiêng đúng cách”. Tuy nhiên trong năm nay số liệu nghiên cứu ở giai đoạn 3 về loại thuốc chống béo phì mới tirzepatide cho thấy nó giúp người thừa cân và béo phì giảm được tới 1/5 trọng lượng cơ thể trong 72 tuần. Nhiều khả năng thuốc sẽ được FDA phê duyệt trong năm tới.
Trước đó, trong năm 2021, FDA đã phê duyệt thuốc Wegovy (semaglutide), tác động lên thụ thể GLP-1, dùng để giảm cân. Tirzepatide ra sau Wegovy, thay vì tác động trực tiếp lên GLP-1 nó lại bắt chước một loại hormone gọi là polypeptide ức chế dạ dày (GIP), dẫn đến giảm lượng thức ăn thu nạp vào và tăng tiêu thụ năng lượng nhiều hơn.
Bình Yên (theo TGHN)
