Những con cá lia thia hay cá Xiêm gắn liền với tuổi thơ nhiều người Việt, có trò chọi cá hay đá dế vang một góc phố, ngôi làng. Nhưng những con cá này cũng được xem là biểu tượng quốc gia của Thái Lan. Giá bán lẻ loại cá này và các loại cá cảnh Thái Lan trên các trực tuyến ở Trung Quốc, châu Âu hay Bắc Mỹ đến 15-20 euro một con.
Dĩ nhiên, Thái Lan đã không ngừng nỗ lực phát triển ngành công nghiệp cá cảnh trong nhiều năm qua, với mục tiêu đứng đầu thế giới về xuất khẩu cá cảnh, tăng thu nhập cho người nuôi.
Biểu tượng quốc gia
Cá Betta hay cá Xiêm, thường gọi là pla kat trong tiếng Thái, được chính phủ Thái Lan chính thức công nhận là động vật thủy sinh quốc gia vào tháng 2-2019, nhằm ghi nhận giá trị văn hóa và lịch sử lâu đời của loài cá này. “Xiêm” cũng gắn liền với tên cũ của vương quốc và “cá Xiêm” từ lâu là niềm tự hào của dân tộc Thái.
Nhưng cá Xiêm đã gây ấn tượng mạnh từ trước đó. Tháng 11-2016, một con cá lia thia có các vệt màu ngang ba màu xanh, trắng đỏ – giống như quốc kỳ Thái Lan – đã được bán với giá kỷ lục 53.500 baht (khoảng 1.530 đô la theo tỷ giá khi đó), South China Morning Post tường thuật. Đây là mức giá cao nhất từng ghi nhận với một con cá betta.
Ban đầu, người bán là Kachen Worachai đăng hình ảnh của con cá lên một nhóm đấu giá cá betta trên Facebook và chỉ nghĩ là giá bán chỉ vài ngàn baht. Nhưng giá được đẩy lên 10.000 baht vào ngày thứ hai của cuộc đấu giá và cuối cùng là 53.500 baht. Trước đó, một con cá Xiêm khác được bán với giá 23.500 baht.
Ông Kachen cũng chia sẻ rằng việc tạo ra một con cá có màu sắc giống như quốc kỳ Thái Lan là rất khó, và cơ hội để thành công như vậy chỉ là 1/100.000.
Cần phải nhắc lại rằng cá Xiêm trong điều kiện nuôi nhốt thường sống được 2-5 năm, tùy điều kiện chăm sóc có thể sống 6 năm hoặc hơn.
Tham vọng đứng đầu thế giới
Mỹ, châu Âu và Trung Quốc là ba thị trường xuất khẩu cá cảnh lớn nhất của Thái Lan. Và xứ chùa vàng đang tập trung vào thị trường đại lục.
Theo Cục Xúc tiến Thương mại Quốc tế Thái Lan (DITP), ngành công nghiệp cá cảnh tại Trung Quốc đã tăng trưởng nhanh chóng, đạt giá trị hơn 1,22 tỉ đô la. World Trade Atlas cũng chỉ ra rằng vào năm 2024, Trung Quốc đã nhập khẩu cá cảnh trị giá hơn 27,8 triệu đô la Mỹ. Thái Lan đứng thứ ba trong số các nước xuất khẩu cá cảnh sang Trung Quốc, sau Indonesia và Malaysia.
Cá Xiêm là một trong những loài cá cảnh Thái Lan phổ biến tại Trung Quốc nhờ màu sắc rực rỡ và dáng bơi đẹp mắt. Ngoài ra, cá hổ Xiêm đại diện cho thị trường cá cảnh cao cấp tại Trung Quốc.
DITP đã hỗ trợ xuất khẩu cá cảnh của Thái Lan bằng cách tăng cường các chiến lược tiếp thị và trưng bày tại các triển lãm quốc tế, cũng như thường xuyên quảng bá chúng thông qua các nền tảng mạng xã hội.
Ông Bancha Sukkaew, Tổng cục trưởng Cục Thủy sản, cho biết thị trường cá cảnh toàn cầu có giá trị 10 tỉ baht (khoảng 310 triệu đô la) trong năm 2024. Thái Lan là một trong những nước xuất khẩu hàng đầu thế giới, chiếm 11% thị phần toàn cầu với kim ngạch xuất khẩu hơn 1 tỉ baht.(*)
“Khí hậu, sự đa dạng về giống loài và kỹ thuật nhân giống tiên tiến đã mang lại cho Thái Lan một lợi thế tự nhiện. Cá cảnh Thái Lan được đánh giá cao về chất lượng và sự độc đáo”, ông Bancha nói với Bangkok Post.
Cá lia thia hiện dẫn đầu kim ngạch xuất khẩu, tạo ra 400 triệu baht, chiếm 40% tổng giá trị. Các mặt hàng xuất khẩu chủ lực khác gồm cá bảy màu (gyppy) chiếm 7,3%, cá cầu vồng (rainbow) chiếm 6,4%, tôm cảnh là 5,8% và cá hoàng đế (cichlid) là 3,9%.
Ông Bancha nói Cục Thủy sản đã lập Kế hoạch hành động phát triển động vật thủy sinh cảnh giai đoạn 2023-2027. Kế hoạch này bao gồm bốn chiến lược và 13 sáng kiến, tập trung vào việc nhân giống, nuôi trồng, tiếp thị và xúc tiến xuất khẩu. Các nỗ lực cũng đang được thực hiện để hợp lý hóa các điều kiện thương mại, cải thiện việc tuân thủ các quy định nhập khẩu và nâng cao khả năng cạnh tranh thông qua đổi mới.
Hồi tháng 6 vừa rồi, ngành đã tổ chức ngày hội và cuộc thi cá cảnh với sự tham gia của các giám khảo Nhật Bản và cả đại diện Đại sứ quán Nhật Bản tại Bangkok, nhẳm củng cố niềm tin của người mua quốc tế tay nghề nuôi và nhân giống cá cảnh ở Thái Lan.
Cục đang hợp tác với Bưu điện Thái Lan (Thailand Post) thử nghiệm vận chuyển động vật thủy sinh còn sống qua hệ thống giao hàng của ngành bưu điện, tạo ra một khung logistics xuất khẩu cho cá cảnh.. Ông Bancha cho biết điều này sẽ giúp nông dân và các doanh nghiệp vừa và nhỏ tiếp cận trực tiếp thị trường quốc tế, cắt bỏ các bên trung gian và tăng lợi nhuận. Cả hai bên cũng xem xét mở rộng danh sách các loài phù hợp để vận chuyển ngoài bảy loại ban đầu – bao gồm cá lia thia, cá hột lựu (platy fish), cá bảy màu, ếch, lươn, động vật thân mềm một mảnh vỏ, và thực vật thủy sinh.
Sau khi thử nghiệm, ba loài bổ sung đã được chấp thuận đưa vào danh sách: nho biển (sea grape), rong diếp biển (sea lettuce algae) và nấm biển (sea mushroom). Cục Thủy sản sẽ bổ sung các loài này vào phụ lục của biên bản ghi nhớ (MoU), cho phép nông dân và doanh nghiệp gửi hàng qua hệ thống bưu chính vào cuối tháng này.
Song song đó, các cuộc đàm phán đang được tiến hành để khám phá các phương án xuất khẩu động vật thủy sinh cảnh qua Thailand Post. “Việc này bao gồm cả việc soạn thảo một biên bản ghi nhớ bổ sung, vạch ra phạm vi hợp tác cho các lô hàng đi nước ngoài. Mục tiêu là cung cấp thêm các kênh xuất khẩu cho các nhà nhân giống, trang trại và doanh nghiệp, đặc biệt là những đơn vị kinh doanh cá lia thia và cá cảnh, để họ có thể xuất khẩu trực tiếp mà không cần dựa vào các bên trung gian”, ông Bancha nói.
Ricky Hồ / BSA Media
(*) Ngành công nghiệp cá cảnh thế giới có quy mô 5,88 tỉ đô la trong năm 2022 và sẽ đạt 11,3 tỉ đô la vào năm 2030, tỷ lệ tăng trưởng CAGR 8,5% mỗi năm, theo Grand View Research.
