Giữa các thách thức của thuế đối ứng, Việt Nam vẫn tiếp tục là điểm sáng thu hút đầu tư nước ngoài (FDI) mạnh mẽ, đặc biệt ở hai lĩnh vực sản xuất và bất động sản công nghiệp. Trang Caixin của Trung Quốc nhận định rằng các chính sách ưu đãi, hạ tầng đang cải thiện và vai trò chiến lược của Việt Nam trong sự chuyển dịch của chuỗi cung ứng toàn cầu ra khỏi Trung Quốc “là sức hút chính với nhà đầu tư”.
Xuất khẩu sang Mỹ chiếm gần 30% GDP của Việt Nam, với kim ngạch đạt 136,6 tỉ đô la trong năm 2024. Thuế đối ứng công bố đầu tháng 4 đã giáng một đòn mạnh vào ngành sản xuất. Tuy vậy, chỉ số nhà quản lý mua hàng (PMI)trong tháng 5 vừa rồi đã hồi phục nhẹ ở mức 49,8 sau khi giảm xuống 45,6 vào tháng 4. Tiệm cận với con số 50 cho thấy sự ổn định ban đầu và sức bật của những tháng còn lại trong năm.
Hai động lực tăng trưởng chính
Hai lĩnh vực chính dẫn đầu làn sóng FDI vào Việt Nam là sản xuất và bất động sản. Theo Bộ Tài chính Việt Nam, tính đến tháng 4-2025, tổng vốn FDI đăng ký mới đạt 13,82 tỉ đô la, tăng 39,9% so với cùng kỳ năm trước. Trong đó, 8,9 tỉ đô la chảy vào sản xuất và 2,83 tỉ đổ vào bất động sản, với mức tăng trưởng ấn tượng 61,9%.
Các ngành liên quan đến công nghiệp và xây dựng đã tăng trưởng 7,42% trong quí đầu năm 2025, đóng góp hơn 40% cho GDP. Bà Nguyễn Thị Dung, Phó Chủ tịch Hiệp hội Bất động sản Công nghiệp Việt Nam, nhấn mạnh rằng đầu tư hạ tầng các khu công nghiệp là ưu tiên cấp bách. Khi quỹ đất vàng ở các khu vực trung tâm cạn kiệt, nhu cầu đang chuyển dịch sang các tỉnh cấp hai.
Tuy nhiên, thách thức vẫn còn. Bà Nguyễn Thị Dung chỉ ra bốn nút thắt: thủ tục phê duyệt phức tạp, thiếu quy hoạch hạ tầng đồng bộ, vấn đề giải phóng mặt bằng và kết nối liên vùng kém.
CEO Lance Li của BW Industrial, một nền tảng bất động sản công nghiệp lớn tại Việt Nam, cho rằng nguồn cung đất đai ở Việt Nam khác biệt đáng kể so với Trung Quốc. Ở Trung Quốc, đất được chính phủ cấp phát, giúp đẩy nhanh tốc độ triển khai dự án và chi phí thấp. Trong khi đó, tại Việt Nam, đất được các chủ đầu tư cấp một bán, dẫn đến giá cao hơn và thời gian mua lại lâu hơn. Giá đất công nghiệp ở Việt Nam hiện cao hơn ở Trung Quốc đại lục, với giá thuê tăng khoảng 6% mỗi năm.
Việt Nam hiện có 416 khu công nghiệp với tổng diện tích gần 1,29 triệu ha. Để đáp ứng sự dịch chuyển nhanh chóng của ngành sản xuất toàn cầu, chính phủ có kế hoạch bổ sung 221 khu công nghiệp mới, mở rộng 76 và tái cấu trúc 22 khu vào năm 2030.
Thành lập năm 2018 với vốn góp giữa Becamex IDC và quỹ Warburg Pincus, BW Industrial hiện đang vận hành hơn 50 dự án tại 12 tỉnh trọng điểm, quản lý diện tích đất 10 triệu m2 và khối tài sản trị giá 3 tỉ đô la.
Hiệu suất lao động thấp
Ông Li đã cảnh báo rằng các công ty có trụ sở tại Trung Quốc khi chuyển ra nước ngoài không phải lúc nào cũng tìm thấy chi phí rẻ hơn ở Việt Nam. Nhiều doanh nghiệp phải đối mặt với chi phí phần cứng cao, năng suất lao động thấp hơn và hạn chế về hạ tầng.
Về lao động, ông Li lưu ý rằng sau ba tháng đào tạo, công nhân Việt Nam có thể đạt 80% hoặc hơn năng suất của công nhân Trung Quốc, trong khi lương thấp hơn 80% mức lương của Trung Quốc và đây vẫn là lợi thế lớn của Việt Nam. Tuy nhiên, chỉ một số ít công ty đạt được hiệu suất tương đồng này, nhờ vào tự động hóa và quản lý tiên tiến.
Covid-19 là tác nhân thúc đẩy sự chuyển dịch sản xuất khỏi đại lục. Ban đầu, chỉ các nhà sản xuất sản phẩm đầu cuối mới rời Trung Quốc. Nhưng dịch bệnh đã làm tê liệt logistics toàn cầu, gây ra lo ngại về chuỗi cung ứng. Ngành công nghiệp chuyển từ “just in time” sang “just in case”, buộc các nhà cung cấp phải nội địa hóa. Quy tắc xuất xứ chặt chẽ hơn cũng đóng vai trò quan trọng, khi nhiều quốc gia yêu cầu hàm lượng nội địa cao hơn trong hàng hóa xuất khẩu.
Mặc dù có một số thất vọng sau khi gia nhập, Việt Nam vẫn giữ lợi thế sản xuất ở Đông Nam Á. Giá trị Nho giáo mang lại kỷ luật, và chi phí lao động thấp hơn Thái Lan nhưng cao hơn Philippines. Hiệu quả của chính phủ, ổn định chính trị và lập trường thực dụng, cởi mở làm tăng sức hấp dẫn của Việt Nam. Quốc gia này đã ký 17 hiệp định thương mại tự do và duy trì mức thuế trung bình thấp.
Tuy nhiên, những bất ổn vẫn còn. Ông Li cho biết các khách hàng ngày càng tìm kiếm hướng dẫn trong bối cảnh tin đồn về thuế quan mới. Lập trường thương mại của Donald Trump vẫn khó đoán, khiến một số nhà đầu tư thận trọng trong khi những người khác vẫn tiếp tục thúc đẩy. Ông Li dự đoán thuế quan của Mỹ đối với Trung Quốc sẽ duy trì ở mức cao, trong khi với các nước khác có thể được đàm phán giảm xuống.
Đất đai và lao động vẫn là thách thức
Trong ba năm tới, ông Li tin rằng xu hướng dịch chuyển sản xuất của Trung Quốc ra nước ngoài sẽ tăng cường. Chừng nào căng thẳng Mỹ-Trung còn tiếp diễn, sự dịch chuyển này là không thể tránh khỏi. Ngay cả lợi thế chi phí của Trung Quốc cũng không thể bù đắp thuế quan cao.
Với việc các nhà sản xuất hàng đầu dịch chuyển, các nhà cung ứng cấp một và cấp hai cũng sẽ đi theo, hình thành toàn bộ chuỗi cung ứng ở nước ngoài. Tốc độ của sự phát triển này phụ thuộc vào tốc độ xây dựng năng lực ở nước ngoài.
Tuy nhiên, Việt Nam phải đối mặt với việc chi phí đất đai và giá nhân công gia tăng.Tiền lương tăng 6-7% mỗi năm, và ở các khu vực phát triển, mức lương hiện đã ngang bằng với các khu vực trung và tây Trung Quốc. Các doanh nghiệp sử dụng nhiều lao động cũng đối mặt với nguy cơ đình công và tranh chấp lao động tiềm ẩn.
Theo Caixin
Ricky Hồ / BSA Media
